TÜRKÇEYE SAYGI

...

Yazım yanlışları haklı olarak okuru rahatsız etmekle kalmıyor; Türkçe yanlışlarının yayılmasına da katkıda bulunuyor. Yaptığımız bir dil yanlışı tahmin edemeyeceğimiz sayıda insanın Türkçeyi yanlış öğrenmesine ve yanlış kullanmasına neden olabiliyor.

Her dil yanlışı bir Türkçe cinayeti aslında. Gazetede yazım hataları ve Türkçenin yanlış kullanımlarından özenle kaçınmak şart. Okura saygının ve kaliteli gazeteciliğin de gereği bu.

Ayrıca her medya kuruluşunda yazım kuralları konusunda bir bütünlük olmak zorunda. Sözcüklerin, kısaltmaların yazımı ve işaretlerin kullanımı konusunda sayfalar, bölümler arasında farklılık olmamalı. Son zamanlarda Hürriyet’te rastladığım yazım yanlışları ve yazım birliği sağlanamayan dil sorunlarına birkaç örnek vermek istiyorum:

Arttırma: Bu yanlış bir yazım. Bir şeyin artmasını sağlamak, çoğaltmak, tasarruf etmek anlamlarına gelen sözcük tek "t" ile "artırma" biçiminde yazılır.

Tek tırnak: Bir alıntı içinde başka bir alıntıyı göstermeye yarar. Tek tırnak çift tırnak olan yerlerin içinde kullanılır; kendi başına kullanılmaz. Başlıklarda ve haberlerde tek tırnağın bağımsız olarak kullanılması yanlış.

Geçtiğimiz hafta: Zamanı biz geçmeyiz, zaman geçer. O nedenle "geçtiğimiz" yerine "geçen ay", "geçen hafta", "geçen gün" denilmeli.

Tane: Adet anlamındaki bu sözcük cansızlar için kullanılır. Ancak siyasetçiler ve hatta bazı gazeteciler, insanlar için de "tane" diyor ve bu yanlış haberlerde aynen tekrarlanıyor.

Sayılar: Tek rakamlı sayıların yazıyla, çift ve daha fazla haneli olanların ise rakamla yazılması okumayı kolaylaştırır. 5 yerine beş yazmak, on beş yerine 15 yazmak gibi.

Bileşik sözcükler: Sık yapılan bir yanlış. İstisnaları olmakla birlikte birleştirmede temel kural "yan yana gelince farklı anlam içermeleri." O nedenle birleştirmede kendi anlamlarını koruyan sözcükler ayrı yazılır.

Giriş/çıkış yapmak: Girmek de fiil, yapmak da. Girdi demek için yapmak fiiline gerek yok. "Girdi" denmesi yeterli. Böylece bir sözcük de tasarruf edilmiş olur. Zaten bir yere giriş yapılamaz, girilir. Çıkış yapılmaz, çıkılır.

Yabancı sözcükler: Gazetede İngilizce sözcükler kullanıldığına tanık oluyoruz. "Hardcore startup çalışan gençler" (Ekonomi), Contemporary İstanbul (Sanat), "Teaser afiş" (Magazin). Birkaç örnek. Hürriyet, Türkçe yayınlandığına göre, dilimizde karşılığı olan sözcükleri İngilizce yazmak yanlış. Yabancı sözcük kullanıldığında da parantez içinde Türkçesini eklemek gerekli. Bütün okurların o dilleri bildiğini varsayamayız.

Tabi/tabii: Tabi sözcüğü "bağlı/bağımlı" anlamına geliyor. Tabii doğal demek. İki sözcüğün arasında bir "i" farkı var ama anlamları çok değişik.

Düzeltme (şapka) işareti: Düzeltme işareti (^) , yazılışları aynı, anlamları ve söylenişleri farklı olan kelimeleri ayırmak için kullanılır. Hala (babanın kız kardeşi) /hâlâ (henüz), adet / âdet (gelenek, alışkanlık), ala (karışık renkli)/ âlâ (pekiyi), kar (yağış) / kâr (gelir), vakıf (para, mülk) / vâkıf (bilen-vakfeden) örneklerindeki gibi sözcüklerde düzeltme işareti konulmadığı zaman anlamı karışabilir.

Gasp etmek: Bir mal, para ya da değerli bir eşyayı, ona sahip olan kişiden, zorla almaya "gasp etmek" denir. Ama polisiye haberlerde insanların da gasp edildiğine tanık oluyoruz. Örneğin, "Ayşe teyzeyi gasp ettiler" deniyor. Oysa insan gasp edilmez.