İMRALI’DAKİ BAŞBAKAN ÖZEL TEMSİLCİSİ
Hakan Fidan’ın, Sönmez Köksal’dan sonra MİT Müstaşarlığı’na gelen ikinci "sivil" olduğu yazılıp, çizildi ama yaşamöyküsü onunki kadar bilinmiyor. Geçmişiyle ilgili satır aralarına yansımış kırık dökük bilgiler ve portrenin bütününü anlatmayan resmi biyografiler var sadece ortada.
Özellikle 2001 yılına kadarki yaşamıyla ilgili bilgiler sınırlı. Doğum yerinin Ankara, evli ve üç çocuklu olması dışında ailesi, annesi ve babası hakkında ipucu yok. Hatta geçtiğimiz günlerde Denizli’de bir gazete "Hakan Fidan hemşerimiz. Öğretmen olan babası Devlet Fidan, 1972-75 yılları arasında Gazi İlköğretim Okulu Müdürüydü" diye yazsa da doğrulatamadı bu iddiasını. Nitekim sonradan anlaşıldı oradaki bir öğretmen ile isim benzerliği olduğu. Denizli ile ilgisi yoktu babasının.
Sanırım asker kökenli bir sivil olmasından kaynaklanıyor Fidan’ın yaşamının ayrıntılarının gözler önünde olmaması. Ayrıca istihbaratçılığı da öyle 42 yaşındayken MİT’e Müsteşar olmasıyla başlamış değil.
Dış görevle gittiği Almanya’da NATO Süratli Reaksiyon Kolordusu’ndaki görevi de İstihbarat ve Harekât Başkanlığı’ndaydı. Oradan döndüğünde istihbarat konusuna merak saldı. Ankara’daki ilk işi, "İstihbarat ve Dış politika: İngiliz, Amerikan ve Türk İstihbarat sistemlerinin mukayesesi" konusunda mastır tezi hazırlamaktı. "Başarılı bir dış politika için kaliteli ve güçlü bir istihbarat gerektiği" görüşünü araştırmakla da sınırlı tutmadı tezini:
"…istihbaratı diş politikada başarılı bir şekilde kullanan iki ülkenin, Amerika ve İngiltere’nin, istihbarat yapılanmaları incelenmiştir. Bu ülkelerin istihbarat yapılanmalarının nasıl örgütlendiği, koordine edildiği ve denetlendiğinin cevapları aranmış, daha sonra da Türk istihbarat sistemiyle aralarında mukayese yapılmıştır. Sistemlerin kıyaslanmasından elde edilen verilerle de Türk istihbarat sisteminin daha da geliştirilmesi için bazı öneriler sonuçta verilmiştir. "
Kuşkusuz Türkiye’de istihbarat kuruluşlarını yakından tanımak gerekiyordu önerilerde bulunmak için. Fidan da bu bilgilere erişebilecek noktadaydı belli ki.
Dönüm noktası Almanya
1986 yılında astsubay olarak Türk Silahlı Kuvvetleri’ne girdiğinde 18 yaşında bir delikanlıydı Fidan. Kara Kuvvetleri Muhabere Okulu’nun ardından Lisan Okulu’ndan da mezun oldu. Muhabere sınıfından olduğu için son dönemde Kara Kuvvetleri Komutanlığı’nda OBİ (Otomatik Bilgi İşlem) bölümünde bilgisayar teknisyeni olarak görev yaptı.
Yaşamının dönüm noktası, üç yıllığına yurt dışı göreve gönderilmesiydi. Almanya’da NATO’da görev yaptığı dönemde üniversite eğitimini tamamladı; ABD askerlerinin yurtd ışında eğitimlerini sürdürebilmeleri amacıyla kurulmuş olan ve düşük ücretle kayıt yaptırılabilen UMUC Europe’dan (University of Maryland University College Europe) Yönetim ve Siyaset Bilimi alanlarında lisans dereceleri aldı.
Mastırını ise Bilkent Üniversitesi Uluslararası İlişkiler Bölümü’nde yaptı, tez danışmanı Mustafa Kibaroğlu’ydu. Tezini tamamladıktan sonra dikkat çeken tek görevi, 2000 yılında OYAK Genel Kurul üyeliğine seçilmesiydi. (Bir dış politika aracı olarak TİKA, Tuncay Kardaş ve Ramazan Erdağ) 2001 yılında mecburi hizmetini tamamlar tamamlamaz da ordudan ayrıldı.
Üniformasını çıkardıktan sonraki ilk işini, daha sonra AKP milletvekili olan dış politika uzmanı ve yazar Suat Kınıklıoğlu sayesinde buldu. Kınıklıoğlu, Avustralya’nın Ankara Büyükelçiliği’ndeki Siyasi ve Ekonomik Danışmanlık görevinden ayrılıyordu. Onun yerine Fidan girdi Büyükelçiliğe. (Hayatının zirvesine tırmandı, Metehan Demir, Hürriyet, 18 Nisan 2010)
Aynı dönemde Viyana’da Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’nda, Cenevre’de Birleşmiş Milletler Silahsızlanma Enstitüsü’nde ve Londra’da Teknoloji Araştırma Merkezi’nde akademik araştırmalar yaptı. 2002’den itibaren iki yıl kadar da Hacettepe ve Bilkent üniversitelerinde yarı zamanlı olarak uluslararası ilişkiler dersleri verdi.
Hızlı yükseliş
Fidan’ın hızlı yükselişi, 2003’te Türk İşbirliği ve Kalkınma İdaresi (TİKA) Başkanlığına atanmasıyla başladı. TİKA’da o dönem Devlet Bakanı Beşir Atalay’a bağlıydı. Atalay’a çok yakın çalıştı. Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı olan Abdullah Gül ile de ilişkileri o kadar iyiydi ki, cumhurbaşkanı olduğunda Fidan’ın Cumhurbaşkanlığı Genel Sekreteri olacağı söylentileri dolaştı ortalıkta.
Hem Dışışleri, hem de istihbarat birimleriyle işbirliği halinde faaliyet gösteren TİKA’da başkanlık, Fidan için biçilmiş kaftandı. TİKA, Fidan’ın yönetiminde, Orta Asya başta olmak üzere Türkiye’nin tarihi, kültürel bağı olan ülkelerle ilişkilere ağırlık verdi; Afrika’da atağa kalktı.
Avustralya, Afrika ve Orta Asya’da neredeyse ayak basmadık yer bırakmadı Fidan. Bu "açılımları"nın karşılığını 2006’da TASAM’ın Stratejik Vizyon Sahibi Bürokrat Ödülü’nü alarak gördü.
Bürokrasiye bu kadar iyi adapte olmasına rağmen akademik kariyerden vazgeçmedi. Yine Bilkent’te, yine Mustafa Kibaroğlu’nun danışmanlığında tamamladı doktora tezini. Bu sefer tez konusu, "Bilgi çağında diplomasi"ydi; "bilgi devriminin güvenlik, çatışma yönetimi ve uluslararası işbirliğine etkilerini" incelemişti.
TİKA’dayken Başbakan Erdoğan’ın da dikkatini çekti Fidan. Erdoğan, 2007’de onu yanına aldı. Dış politika ve uluslararası güvenlik konularından sorumlu Başbakanlık Müsteşar Yardımcılığı görevine getirdi. İran’ın nükleer çalışmalarının uluslararası krize dönüştüğü sırada Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı Yönetim Kurulu üyeliğine atadı. Uluslararası Ahmet Yesevi Üniversitesi ve Yunus Emre Vakfı Yönetim Kurullarında da görev verdi.
Artık Erdoğan’ın iç kabinesindeki birkaç kişiden biriydi o. İstanbul Belediyesi’ndeki ekibinden olmamasına ve siyaset yıllarından dostluğu bulunmamasına rağmen Fidan’a çok güveniyordu Erdoğan. Yurtdışı gezilerine katılmasını istiyor, yabancı devlet adamları ile görüşmelerinde yanında bulunmasında yarar görüyordu. O dönem Dış Politika Başdanışmanı olan Ahmet Davutoğlu’na özellikle Ortadoğu’daki temaslarında eşlik etmekle görevlendiriyor; bazen de "özel temsilci" olarak gönderiyordu görüşmelere.
Sır küpüm
Fidan’ın, "Başbakanın özel temsilcisi" olarak yürüttüğü görevlerden en önemlisi, MİT Müsteşarlığı’na atanmasından 1.5 yıl kadar sonra çıktı ortaya. Eylül 2011’de sızdırılan ses kaydı, PKK ile MİT yöneticilerinin Oslo’da masaya oturduklarını kanıtlıyordu. MİT Müsteşar Yardımcısı Afet Güneş, Fidan’ı PKK yöneticilerine, "Sayın Fidan bizimle birlikte bu toplantıya katıldı. Kendileri Başbakanlık Müsteşar Yardımcısı onun da ötesinde Başbakan’a en yakın kişilerden biri" olarak tanıtmıştı.
Anlaşılan bu görüşme, Fidan’ın 17 Nisan 2010’da MİT Müsteşar Yardımcılığı’na atanması öncesine rastlıyordu. Ama bir grup PKK’lının 19 Ekim 2009’da Habur’dan Türkiye’ye girmesinden sonra yapılmıştı. Çünkü Fidan toplantıda, "Habur sonrası iklim değişti bunu yönetemedik" diyordu PKK’lılara. Fidan, Oslo’daki o buluşmaya gitmeden önce İmralı’yı ziyaret etmiş, Öcalan ile de görüşmüştü:
".. yaklaşık bir ay önce İmralı’da Sayın Öcalan’la biraraya geldik. Müsteşar Yardımcısıyım ama sayın başbakanımızın özel temsilcisiyim. Olayın teknik görünen bir çalışmadan öte daha siyasi içerikli, daha farklı bir boyuta taşınması ihtiyacı hasıl olunca sayın başbakanımız bu konuda beni görevlendirdi."
Fakat nasıl olduysa Oslo’daki bu beşinci görüşmenin ardı gelmemiş, görüşmelerden alınan tek somut sonuç, PKK’nın 2011 seçimleri öncesinde eylemsizlik sürecine girmesi olmuştu. Tabii Oslo görüşmelerinin açığa çıkması Türkiye’de deprem etkisi yarattı, muhalefet ayağa kalktı.
Erdoğan ise sakin karşıladı eleştirileri. Sahiplendi, destek verdi Fidan’a. "İmralı’ya da gönderen benim, Oslo’ya da gönderen benim. Niye, ortada bir problem var" dedi. Fidan’ı, "Benim sır küpüm. Türkiye Cumhuriyeti devletinin sır küpü. Türkiye’nin geleceğinin sır küpü" diye nitelendirdi.
Zaten Erdoğan, Oslo’daki görüşmelerden sonra 27 Mayıs 2010’da MİT Müsteşarlığı’na atanmasını sağlayarak ne denli güvendiğini göstermişti Fidan’a. Üstelik bugüne değin Başbakan ile bu kadar yakın çalışan MİT Müsteşarı görülmemişti Türkiye’de. Eskiden MİT’in başbakanlara darbeleri bile haber vermediği konuşulurdu.
Tartışma küllenmek üzereyken KCK soruşturmasını yürüten Başsavcı Sadrettin Sarıkaya devreye girdi. Fidan’ın ifadesini alacak, belki onu da sanıklar arasına katacaktı. Erdoğan izin vermedi buna. Dahası savcının bu hareketini kendisine karşı bir girişim olarak değerlendirdi. İlhan Cihaner olayında Erzincan’da iki MİT görevlisinin tutuklanmasına ses çıkarmayan Erdoğan, Fidan için özel yasa çıkarttı. MİT yöneticilerinin soruşturulmasını Başbakanın iznine bağladı. İzin vermeyi bırakın, Başsavcının yazısına cevap bile vermedi. Sarıkaya’nın yerine gelen ve izin için direten yeni savcı da görevden alındı.
Kimilerinin "Cemaat-AKP çatışması" olarak nitelendirdiği bu sürecin Fidan açısından sonuçlarından biri, Gülen cemaatine yakın olduğu iddialarının noktalanması oldu. TİKA’dayken başlayan bu söylenti, cezaevinde ölen MİT’çi Kaşif Kozinoğlu’na ait olduğu iddia edilen notlarla güç kazanmıştı. (Deniz Zeyrek/ Radikal/12 Şubat 2012)
MİT’te yeniden yapılanma
Kendisine yönelik eleştiriler, İsrail’in neden ondan hoşlanmadığı ve "İran’ın adamı" olarak göstermeye çalıştığına ilişkin komplo teorileri sürüp gidiyordu. Fidan’ın canını sıkan gelişmelerden biri, MİT’in mahkemeyi yanıltarak Ahmet Altan ve Taraf gazetesinin bazı yazarlarını dinlediğinin ortaya çıkması oldu. Bu dinlemenin kendisinden önceki dönemde yapıldığını söylemekle yetindi.
Uludere’de 34 kişinin ölümüne neden olan bombalamanın MİT’in verdiği istihbarattan kaynaklandığı iddiasını da reddetti Fidan. "Kaçakçı kılığında sızma olacağına ilişkin bir rapor vermedik" dedi.
Eleştiri oklarına aldırmadan Erdoğan’ın desteğinden aldığı gücü, MİT’i yeniden yapılandırmakta kullandı. Yaptığı yeniliklerden biri "Açık Kaynaklar Dairesi" kurmak oldu. İç istihbarattan çok, dış istihbarata ağırlık verdi; MİT’i operasyonel bir kuruluş haline getirmeye çalıştı.
En büyük başarısı, yıllardır MİT-Emniyet-Genelkurmay-Jandarma arasındaki istihbarat kavgasını noktalamasıydı. "Milli İstihbarat Koordinasyon Kurulu" oluşturuldu, hem de MİT bünyesinde. Gölbaşı’ndaki GES Komutanlığı da tüm elektronik donanımıyla birlikte MİT’e devredildi. Burayı "Elektronik İstihbarat Köyü" ne dönüştürme hazırlıklarına girişti. Gazetecilere MİT’in kapılarını açıp basın toplantısı düzenlerken, devletin tüm istihbaratının tartışmasız tek patronu konumuna erişmenin rahatlığı içindeydi.
Eskiden Başbakanlar, bakanlar, ofislerindeki dinleme aleti kontrollerini Emniyet uzmanlarına yaptırırlardı. Erdoğan ise evinin alt katındaki "böcek" aramasını MİT’e emanet etti.
Ortalarda fazla dolaşmamasına rağmen Fidan’ın adı eskilerle kıyaslanmayacak ölçüde medyanın gündemindeydi hep. Yılın son günlerinde Suriye’de düşürülen uçak nedeniyle hakkında soruşturma açıldığı haberi geldi ama yalanladı savcılık.
Fidan’ın adıyla ilgili asıl dalgalanmayı yaratan açıklama ise Erdoğan’dan geldi; "İmralı’yla görüşüyoruz." Fidan, bir kez daha Öcalan ile görüşmeye gitmişti. Ardından BDP’lilerin Öcalan ile görüşmesine izin verilince umutlar yeniden yeşerdi. PKK silah bırakıyor, seçimlere kan akmayan bir ortamda giriliyor vesaire. Bu senaryolar gerçekleşirse başarının en büyük paylarından biri kuşkusuz Fidan’a ait olacak. Fakat hatırlıyorum, geçen kışa girerken de ne hayalleri, haber diye okumuştuk. Keşke onlar da gerçek olsaydı.
FARUK BİLDİRİCİ / HÜRRİYET PAZAR / 6 OCAK 2013
