Melih Güney adlı okur, “Taksim’i kana bulayan teröristin cenazesi defnedildi” haberindeki isim kodlama hatasına dikkat çekmiş. “Teröristin babasının ismi girişte ve sonra iki kez kısaltılarak kullanılmış. Son paragrafta ise tam adı yazılmış” uyarısında bulunuyor.
Okur haklı, ismin gizlenmesi gerektiğine inanıyorsak haberin hiçbir yerinde adı açıkça yazılmamalıydı. Fakat sanırım babanın adı kodlanırken oradaki isim gözden kaçmış. Aksi halde 21 Mart’ta internette yayınlanan bu haberin tümünde isim açık yazılırdı.
23 Mart’ta basılı gazetede yayınlanan “Babası: Eşim 2 kez polise gitti” haberinde ise babanın adı açıkça veriliyordu. Çünkü baba ile söyleşi yapılmış ve isminin yayınlanmasına izin vermişti.
İsimlerin kodlanması konusundaki karmaşadan ve standart uygulamalar olmadığını daha önce birçok kez yazmıştım. Aynı karmaşa, fotoğrafların buzlanması konusunda da yaşanıyor. Sadece Hürriyet’te değil, genel olarak yaygın medyada habere göre değişen uygulamalar sözkonusu.
Buradan hareketle uygulamaya ışık tutması açısından, “İsimlerin kodlanması ve fotoğrafların buzlanması kılavuzu” hazırladım. Elbette bu bir taslak metin. Bütün editörler, bölüm şefleri ve muhabirlerin katkılarıyla son şekli verilebilir. Ancak o zaman eksikleri giderilmiş ve uygulanabilirlik oranı yüksek bir kılavuz ortaya çıkar.
Bu düşünceyle hazırladığım “İsimlerin kodlanması ve fotoğrafların buzlanması kılavuzu”nu tartışmaya açıyorum:
* Adli vakalarda iddianame hazırlanıp yargılama başlayana kadar isimler kodlanır. Yargılama sırasında ve kararlarda isimler açık yazılabilir; ancak tereddüt yaratan durumlarda isimlerin gizlenmesi tercih edilir. Dijital mecrada yargı kararına kadar isimler gizli tutulur.
* Siyasi davalarda ve ünlülerle ilgili yargılama ve soruşturmalarda isimler açık yazılabilir.
* İsim kodlamaları, polis ve yargı haberini karmaşık ve okunamaz hale getiriyorsa “Bayan X / Bay Y” gibi kodlamalar ya da (ABD’deki Jane Doe ve John Doe adlandırması gibi) takma isimler kullanılabilir.
* Çocuklarla ilgili suçlarda sanık, tanık ya da mağdur olan 18 yaşından küçüklerin isimleri ve fotoğrafları hiçbir şekilde yayınlanmaz. Bu tip vakalarda illüstrasyon, kolaj, arşiv fotoğraf ve görüntüleri de yayınlanmaz.
* Şiddet mağduru kadınların (kendileri açıkça izin vermediği sürece) kimliği, unvanı, adresi gibi kişisel bilgileri gizlenir. Bu durumda isimleri kodlanarak, fotoğrafı da buzlanarak bile verilmez.
* Tecavüz ve cinsel saldırılarda illüstrasyon, kolaj, arşiv fotoğraf ve görüntüsü kullanılmaz. Bu saldırılarda yaşamını yitirenlerin isim, fotoğraf ve kişisel bilgileri yayınlanırken “ölenin anısının lekelenmemesi”ne özen gösterilir.
* Adli ya da olumsuz vakaların meydana geldiği ticari kuruluşların ve kaza yapan otobüs firmalarının adları, suçlayıcı ifadelere yer vermeden ve firma yetkililerinin de görüşü alınarak yazılır.
* Şehit olan güvenlik görevlileri ile kaza ya da felaketler sırasında ölenlerin isimleri, yakınlarının ölümden haberdar olmalarından sonra yazılabilir.
* Pornografik fotoğraf ve görüntüler buzlanır. Ancak çıplaklığın haberin unsuru olması ya da sanatsal bir çalışmanın konusu olması halinde buzlama yapılmaz.
* Kanlı ya da şiddet içeren fotoğraf ve görüntüler buzlanarak kullanılabilir Ölülerin yakın plan fotoğraflarına yer verilmez; yüzler mutlaka buzlanır.
* Bir haberde kimliğinin gizlenmesine karar verilen kişinin fotoğrafı tanınmayacak şekilde buzlanır; adı ve soyadı kodlanır; adres, işyeri, unvanı, yakınlarının adları gibi tanınmasına yol açacak hiçbir bilgiye yer verilmez.
* Kimlik bilgilerinin ve isimlerin gizlenmesi, fotoğrafların buzlanması kriterleri, dünya haberleri ve yabancılar için de geçerlidir.
