Gümrük ve Ticaret Bakanlığı, Hürriyet’in “Bırakınız Geçsinler, Gümrüksüz Para Sahası” manşetini yalanladı. Bakanlık açıklamasında, gümrüklerde nakit beyanına ilişkin yapılacak işlemlere yönelik olarak yeni çıkarılan genelge ile 2013’teki genelge arasında “hiçbir fark olmadığı” savunuluyordu.
Önce Ekonomi Servisi Müdürü Sefer Levent ile konuştum. Meğer genelge öğrenildiğinde hemen yazılmamış, Yazı İşleri’nde tartışıldıktan sonra yeniden araştırılmasına karar verilmiş. Ankara Büro aracılığıyla bakanlığa sorulmuş ama tatmin edici yanıt alınamamış. Eski genelge bulunduktan sonra haber yayına verilmiş.
Levent ile konuşmanın ardından Ali Dağlar’ın haberini ve Uğur Gürses’in habere ilişkin analizini inceledim; ilgili genelgelere de baktım. İlk gözüme çarpan, haberin yanındaki “Neler çıkarıldı, neler eklendi?” tablosu oldu. Bu tabloda 2013 ve 2015 genelgeleri arasındaki farklar ayrıntılı şekilde verilmiş. Tablo, bakanlığın iki genelge arasında fark olmadığı açıklamasını tekzip ediyor.
Gördüğüm kadarıyla “Gümrüklerde nakit kontrolleri” hakkındaki 2013 ve 2015 genelgeleri arasındaki temel fark, “kişisel sermaye ve krediler” konusunda. 2013 genelgesinde bu iki türdeki nakitler, “getirilmesi serbest nakitler”den hariç tutuluyor. 2015 genelgesinde “kişisel sermaye ve yurt dışından temin edilen krediler”in yolcu beraberinde getirilemeyeceğine yani yasak olduğuna ilişkin maddeler kaldırılıyor; bankalar aracılığıyla getirilmesinin serbest olduğunun belirtilmesiyle yetiniliyor. Böylece Uğur Gürses’in yorumunda olduğu gibi, bu tür nakit girişine “Türk usulü kapı aralanmış” oluyor.
Yeni genelgede, haberde de vurgulandığı gibi, “Risk analizlerinin yanı sıra örnekleme yoluyla rastgele kontrol” yapılmasından vazgeçiliyor; hatta “yolcular beyana zorlanamaz” deniliyor. Bu da kontrol yetkisi korunmakla birlikte “caydırıcılıktan ve farkındalığın artırılmasından” vazgeçildiği anlamına geliyor.
Bakanlık açıklamasında, “doğru olmadığı saptanan beyanların sadece MASAK’a iletilmesinin, Cumhuriyet Savcılıklarının devre dışı bırakıldığı anlamına gelmediği” vurgulanıyor. Fakat eski genelgede bu durumlarda hem MASAK, hem de Savcılığa bildirim zorunluydu; dolayısıyla savcılık MASAK’ın kararını beklemeden soruşturma yürütebiliyordu. Yeni genelge ile savcılıkların doğrudan soruşturma yapabilmesi engellenmiş oluyor.
Ayrıca 2013 genelgesindeki, terörün finansmanı, kara para aklama ve Türk Parasının Kıymetini Koruma Kanunu çerçevesinde muvazaalı işlemlerin Cumhuriyet Savcılıklarına bildirilmesi zorunluluğu yeni genelgede yer almıyor.
Bu açılardan bakıldığında Bakanlık açıklamasının gerçeği yansıtmadığını söylemek mümkün. Ancak ilk sayfadaki spotlarda “beyan zorunluluğu”nun 15 Nisan’da çıkan genelge ile kaldırıldığı kaydediliyor. Halbuki bu genelgede kaldırılan “beyan zorunluluğu” yok. Haber metninde de son genelgeyle yurda getirilmesi serbest bırakılan nakit türleri, “Mal ve hizmet ihracat bedeli, transit ticarete ilişkin kazançlar, yabancı sermaye bedeli veya diğer kaynaklardan temin edilen nakitler” olarak sıralanıyor. Oysa bu nakit türlerinin getirilmesi 2013 genelgesinde de serbestti ve beyan zorunluluğu yoktu. 2015 genelgesinde sadece “kişisel sermaye ve yurtdışından temin edilen krediler” ile ilgili nakitlerin yolcu beraberinde getirilmesi dolaylı olarak kolaylaştırılıyor. Haberde bu noktalar problemli. Fakat bu konudaki yanlış anlatımı, Uğur Gürses’in aynı sayfadaki analizi bir ölçüde düzeltiyor.
Ayrıntıları bir yana bırakalım. Haberin temel tezi, “yurt dışından gelen yolcuların yanlarında serbest biçimde nakit para getirebilmesinin önünün açıldığı”. Bu kesinlikle doğru. Ama bu değişim, sadece 2015 genelgesiyle gerçekleşmiş değil. Yeni genelge nakit girişinin serbest bırakılması yolunda yeni bir aşama. Zaten haberin yanındaki “El konulan paralar iade edilebilir” kutusundan anlıyoruz ki, “2004’ten önce yurda her türlü nakit girişinde beyan zorunluymuş. Sonraki yıllarda genelgelerle bu kontroller yumuşatılmış.”
Demek ki, 2013 ve 2015 genelgelerini karşılaştırmak, nakit girişiyle ilgili “gevşeme”yi anlatmakta yetersiz kalıyor. 2004 öncesi mevzuat da bu karşılaştırmaya eklenebilseydi değişim tablosu net biçimde ortaya çıkacaktı.
“Bırakınız Geçsinler, Gümrüksüz Para Sahası” haberinin doğruları ve yanlışları özetle böyle…
